اجرای حکم جزای نقدیجزای نقدی، به‌عنوان یکی از مجازات‌های تعیین گردیده در حکم محکومیت فرد مجرم، در قوانین مجازات و کیفری کشور ایران لحاظ شده است. که در این مقاله تلاش می‌شود، درباره‌ی جزای نقدی، تاریخچه، و نحوه اعمال و شیوه‌ی اجرای آن توسط مجری قانون، توضیح داده شود. ۱ - مفهوماجراء احکام، گاهی به معنی اجرای حکم دادگاه (عمومی یا خصوصی) و گاهی به معنای اجرای رأی دادگاه (اعم از حکم و قرار) به کار می‌رود. جریمه یا جزای نقدی نیز به معنای تاوان و مجازات نقدی که از مجرم می‌گیرند، می‌باشد. [۱]
ریاست جمهوری، مجموعه آئین دادرسی کیفری، ج اول، ص۳۸۱.
جزای نقدی از انواع مجازات‌های تعزیری و بازدارنده است، ماده ۱۶ و ۱۷، [۲]
قانون مجازات اسلامی، ماده ۱۶ و ۱۷.
که به صورت پرداخت وجه نقد از سوی محکوم‌علیه کیفری به نفع دولت اجرا و اعمال می‌گردد. مانند: جزای نقدی موضوع مادۀ ۵۹۵، [۳]
قانون مجازات اسلامی، ماده ۵۹۵.
۲ - تاریخچهاصطلاح جزای نقدی با اصطلاح قانون مجازات عمومی سابق در تاریخ ۷/۳/۵۲ و در مادۀ ۱۳ آن قانون، جانشین واژه‌های غرامت و مجازات نقدی و جریمه و سایر اصطلاحات و عباراتی شد که در قوانین جزائی به این منظور به کار برده شده بود، اما در قوانین کیفری کنونی واژه‌های مذکور دوباره و اغلب مترادف جزای نقدی به کار رفته‌اند. مانند: مجازات نقدی در مادۀ ۵۵۸، [۴]
قانون مجازات اسلامی، ماده ۵۵۸.
و جریمه در مادۀ ۵۶۱، [۵]
قانون مجازات اسلامی، ماده ۵۶۱.
[۶]
ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، تهران، آریان، ۱۳۸۲، چ اول، ص ۲۰۷-۲۰۸.
۳ - اخص بودن جزای نقدی از جزای مالیتذکر اول: تذکر این نکته لازم است که جزای نقدی اخص از جزای مالی است چرا که مثلاً حکم به تأدیه شتر یا تأدیه گاو به عنوان دیه، جزای مالی است، اما جزای نقدی نیست. زیرا جزای نقدی منحصر است به وجه نقد و نیز در تمام مواردی که در امر کیفری صحبت از غرامت شده است منظور همان جزای نقدی یا جریمه است. [۷]
ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، تهران، آریان، ۱۳۸۲، چ اول، ص۲۰۸.
[۸]
نظریه‌های شمارۀ ۲۴۹۰/۷- ۱۳/۴/ ۱۳۶۶ و ۳۲۷/۷- ۱۸/۱/۱۳۶۳ ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه.
۴ - قابل تعلیق نبودنتذکر دوم: جزای نقدی قابل تعلیق نیست. ماده ۲۶، [۹]
قانون مجازات اسلامی، مادۀ ۲۶.
«در مواردی که جزای نقدی با دیگر تعزیرات همراه باشد، جزای نقدی قابل تعلیق نیست.»جزای نقدی مجازات است و در صورتی که نقداً پرداخت نشود طبق مادۀ ۱، [۱۰]
قانون نحوۀ اجرای محکومیتهای مالی، ماده ۱.
تبدیل به حبس می‌شود و اعسار محکوم‌علیه امر جزائی، مانع اعمال مجازات حبسِ بدل از جریمه نخواهد بود. در ضمن دستور بازداشت محکوم‌علیه به جزای نقدی که از پرداخت آن امتناع نماید از ناحیۀ قاضی صادر کنندۀ حکم صادر می‌شود، مادۀ فوق الذکر بازداشت محکومین به جزای نقدی و «مجازات» است و اثبات عجز محکوم‌علیه از پرداخت، تاثیری ندارد. [۱۱]
ریاست جمهوری، مجموعه آئین دادرسی کیفری، ج اول، ص۳۱۱.
[۱۲]
نظریه‌های شمارۀ ۱۸۹۷/۷- ۲۷/۶/۸۰. ۲۳۸۴/۷- ۸۰/۰۳/۲۳ ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه.
۵ - حبس بدلبه موجب مادۀ ۱، [۱۳]
قانون نحوۀ اجرای محکومیتهای مالی، ماده ۱، مصوب ۱۳۷۷/۰۸/۱۰.
«هر کس به موجب حکم دادگاه در امر جزائی پرداخت جزای نقدی محکوم گردد و آن‌را نپردازد و یا مالی غیر از مستثنیات دِین از او بدست نیاید به دستور قاضی صادر کنندۀ حکم به ازای هر پنجاه هزار ریال یا کسر آن، یک روز بازداشت می‌گردد. در صورتی که محکومیت مذکور توام با مجازات حبس باشد، بازداشت بدل از جزای نقدی، از تاریخ اتمام مجازات حبس شروع می‌شود و از حداکثر مدت حبس مقرر در قانون برای آن جرم، بیشتر نخواهد شد. در هر حال حداکثر مدت بدل از اجزای نقدی نباید از پنج سال تجاوز نماید.تبصره: مبلغ مذکور در این ماده به تناسب تورم هر سه سال یکبار به پیشنهاد وزیر دادگستری و تصویب قوۀ قضائیه تعدیل و در خصوص احکامی که در آن سال صادر می‌گردد لازم الاجراء خواهد بود.» [۱۴]
توانا، علی، قانون آئین دادرسی مدنی، قم، حقوق اسلامی، ۱۳۸۱، چ اول، ص ۲۰۷.
در این خصوص ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه در نظریۀ مشورتی شمارۀ ۸۹۷۵/۷- ۱۲/۹/۱۳۷۹ مقرر نموده: «ایام بازداشتی که بدل از جزای نقدی تحمل می‌شود از روزی که از این بابت محکوم‌علیه حبس می‌گردد، احتساب می‌گردد و بازداشت‌های قبلی بابت جزای نقدی حساب نمی‌شود، زیرا که مدت حبس قبل از جزای نقدی به دلیل محکومیت حبس بوده نه جزای نقدی.» [۱۵]
ریاست جمهوری، مجموعة آئین دادرسی کیفری، ج اول، ص ۳۱۵.
زندانیانی که به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی در بازداشت به سر می‌برند نیز مشمول حکم مقرر در مادۀ ۲۹۱، [۱۶]
قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸، ماده ۲۹۱.
می‌باشند. لکن زندانیانی که به علت عجز از پرداخت محکوم‌به مالی در اجرای مادۀ ۲، [۱۷]
قانون نحوۀ اجرای محکومیتهای مالی مصوب ۱۳۷۷، ماده ۲.
بازداشت می‌باشند، چون محکوم‌علیه کیفری محسوب نمی‌شوند، مشمول مادۀ ۲۹۱، [۱۸]
قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۷، ماده ۲۹۱.
(«بیماری محکوم‌علیه موجب توقف اجرای مجازات حبس نمی‌شود. مگر اینکه به تشخیص دادگاه اجرای حکم موجب شدت بیماری و تاخیر در بهبودی محکوم‌علیه باشد. که در این صورت دادگاه با تشخیص پزشکی قانونی یا پزشک معتمد و اخذ تامین مناسب، اجازه معالجه در خارج از زندانیان را صادر می‌نماید و اگر محکوم‌علیه تامین ندهد به تشخیص پزشک و دستور دادگاه در زندان یا بیمارستان تحت نظر ضابطین دادگستری معالجه می‌شود. تبصره: در صورت جنون، محکوم علیه تا بهبودی در بیمارستان روانی نگهداری می‌شود.») نمی‌گردند. [۱۹]
نظریۀ مشورتی شمارۀ ۱۸۹۶/ ۷- ۱۶/۷/ ۱۳۸۰ ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه.
[۲۰]
ریاست جمهوری، مجموعة آئین دادرسی کیفری، جاول، ص۳۱۰.
۶ - شیوه‌ی اجراهرگاه محکوم‌علیه برای پرداخت جزای نقدی مهلت بخواهد، مرجع اجراء کنندۀ حکم می‌تواند مهلت مناسبی که بیش از یک‌ماه نباشد به او بدهد. مرجع صادر کنندۀ حکم می‌تواند به درخواست محکوم‌علیه و پیشنهاد مرجع مجری حکم، با در نظر گرفتن شرایط و وضعیت محکوم‌علیه و میزان جزای نقدی و سایر اوضاع و احوال مؤثر این مهلت را حداکثر تا دو ماه دیگر تمدید کند. چنانچه محکوم‌علیه جزای نقدی مقرر در حکم را نپردازد، اما مالی (منقول یا غیر منقول) غیر از مستثنیات دین از او بدست آید که به عنوان تمام یا قسمتی از جزای نقدی را استیفاء نمود، به دستور مرجع مجری حکم به ترتیب ذیل عمل می‌شود: ۶.۱ - در صورت وجود اموال نقدالف). اگر مال مورد نظر وجه نقد باشد، معادل جزای نقدی از آن ضبط و به حساب مربوط واریز می‌شود. مادۀ ۲۹۹، [۲۱]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۲۹۹.
«در اجرای حکم به جزای نقدی، میزان محکوم‌به باید به حساب خزانۀ دولت واریز و برگ رسید آن پیوست پرونده شود.»در این خصوص بخشنامۀ شمارۀ ۲۰۰۰۵/۸۲/۱ مورخ ۲۳/۱۲/۸۲ رئیس قوۀ قضائیه به واحدهای قضائی کشور حائز اهمیت می‌باشد. در این بخشنامه چنین مقرر شده: «طبق مادۀ ۲۹۹، [۲۲]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۲۹۹.
در اجرای حکم به جزای نقدی، میزان محکوم‌به حساب خزانۀ دولت واریز و برگ رسید آن پیوست پرونده شود و با متخلفان نیز طبق قانون رفتار شود.» [۲۳]
ریاست جمهوری، مجموعۀ آیین دادرسی کیفری، تهران، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، ۱۳۸۳، چ هشتم، ج اول، ص۳۱۷.
۶.۲ - در صورت وجود اموال منقولب). در مورد اموال منقول یا غیر منقول چنانچه بدون معارض باشد، معادل جزای نقدی مقرر در حکم و هزینه‌های اجزائی فوراً توقیف و مطابق مقررات آئین‌نامه اجرائی موضوع مادۀ ۶، [۲۴]
قانون نحوۀ اجرای محکومیتهای مالی مصوب ۱۳۷۸/۰۲/۲۶، ماده ۶.
ریاست قوۀ قضائیه، به فروش می‌رسد و جزای نقدی و هزینه‌های مربوطه استیفاء می‌شود.اموال ضایع شدنی و سریع الافساد، همچنین مالی که نگهداری آن مستلزم هزینۀ نامتناسب یا موجب خرابی یا کسر فاحش قیمت آن است و نیز مالی که ارزش آن کمتر از سی میلیون ریال است بدون انجام مزایده و با نظر کارشناسی به فروش می‌رسد. [۲۵]
قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب ۱۳۷۸/۰۲/۲۶ مذکور در قانون آئین دادرسی مدنی، مواد ۱-۶ آئین‌نامه اجرائی موضوع ماده ۶.
[۲۶]
توانا، علی، قانون آئین دادرسی مدنی، قم، حقوق اسلامی، ۱۳۸۱، چ اول، ص۲۱۰-۲۱۲.
اگر محکوم‌علیه در ازاء جزای نقدی بازداشت شود و در جریان اجرای حکم مالی از او بدست آید که بتوان باقیماندۀ جزای نقدی را استیفاء نمود، مال مذکور توقیف و اقدامات اجرائی در این خصوص معمول و از محکوم‌علیه رفع بازداشت می‌شود. همچنین در کلیۀ مواردی که برای پرداخت جزای نقدی مهلت داده می‌شود یا استیفاء جزای نقدی از اموال محکوم‌علیه مستلزم اقداماتی است که اجرای حکم را به تاخیر می‌اندازد، چنانچه قبلاً از محکوم‌علیه تامین مناسب گرفته نشده باشد، مرجع صادر کنندۀ حکم متناسب با میزان محکومیت او مطابق مقررات آئین دادرسی کیفری، قرار تامین صادر می‌کند و هرگاه این تامین منتهی به بازداشت محکوم‌علیه شود از میزان محکومیت او کسر خواهد شد. [۲۷]
آئین‌نامه اجرائی قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب ۱۳۷۸/۰۲/۲۶، مواد ۸ و ۱۱.
[۲۸]
توانا، علی، قانون آئین دادرسی مدنی، قم، حقوق اسلامی، ۱۳۸۱، چ اول، ص۲۱۲-۲۱۳.
۷ - هزینه‌های اجرای حکماز وجوه حاصل از فروش اموال توقیف شده جهت استیفاء جزای نقدی بدواً هزینه‌های ضروری اجرای حکم از قبیل هزینۀ کارشناسی و نگهداری مال و نظایر آن پرداخت می‌شود لازم به ذکر است که حقوق و مزایا و عوائد احتمالی و آتی محکوم‌علیه و مطالبات او از شخص ثالث در ازاء جزای نقدی قابل توقیف نیست و مانع بازداشت او نمی‌باشد. در کلیۀ مواردی که صدور سند انتقال به غیر خریدار ضرورت داشته باشد مرجع صادر کنندۀ حکم، پس از بررسی و احراز صحت جریان فروش و اقدامات اجرائی، دستور تنظیم سند انتقال را صادر خواهد نمود. [۲۹]
آئین‌نامه اجرائی مادۀ ۶ قانون نحوۀ اجرای محکومیتهای مالی، مصوب ۲۶/ ۲/ ۱۳۷۸ ریاست قوۀ قضائیه، مواد ۱۲ تا ۱۴.
۸ - نکاتی در مورد اجرای احکام کیفری۱- حضور قاضی اجرای احکام در محل اجرای تمام احکام کیفری یا حقوقی ضروری نمی‌باشد، مگر آن دسته از احکامی که قانون حضور قاضی مجری حکم را در محل اجرای آن ضروری بداند. [۳۰]
ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه، نظریۀ ۸۹۷/۷-۱۳۸۱/۰۹/۲۶.
۲- اگر حکمی به مرحلۀ قطعیت رسیده باشد، جز اجرای آن چاره‌ای نیست. مگر اینکه به طریق فوق العاده شکایت از حکم، که در قانون پیش بینی شده است جلوی اجرای حکم گرفته شود. [۳۱]
ادارۀ حقوقی قوۀ قضائیه، نظریۀ شمارۀ ۴۱۰۲/۷ - ۱۳۷۹/۰۶/۰۷.
[۳۲]
ریاست جمهوری، مجموعه آئین دادرسی کیفری، ج اول، ص۲۹۷ و ۲۹۸.
۹ - پانویس
۱۰ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اجرای حکم جزای نقدی»، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۱۱/۲۵. |